بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران، به عنوان نهاد ناظر و تنظیم‌گر اصلی صنعت بیمه در ایران، نقش حیاتی و چندوجهی در تضمین سلامت، پایداری و توسعه این صنعت ایفا می‌کند. وظایف و اختیارات بیمه مرکزی در “قانون تأسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه‌گری” مصوب سال ۱۳۵۰ و اصلاحات بعدی آن، به تفصیل بیان شده است.

اهداف و نقش‌های کلیدی بیمه مرکزی:

1. تنظیم‌گری و وضع مقررات (Regulation):
   • تهیه آیین‌نامه‌ها و مقررات: بیمه مرکزی مسئول تدوین و تصویب آیین‌نامه‌ها و مقررات لازم برای حسن اجرای امر بیمه در ایران است. این آیین‌نامه‌ها شامل مواردی مانند شرایط عمومی بیمه‌نامه‌ها، نرخ‌های تعرفه (در مواردی که تعیین نرخ‌گذاری انجام می‌شود)، قواعد مالی و سرمایه‌گذاری شرکت‌های بیمه، و ضوابط مربوط به فعالیت نمایندگان و کارگزاران بیمه می‌شود.
   • صدور و لغو مجوز: بیمه مرکزی صلاحیت صدور پروانه تأسیس و فعالیت برای شرکت‌های بیمه و همچنین لغو آن را در صورت عدم رعایت مقررات داراست. این کار برای اطمینان از صلاحیت فنی و مالی شرکت‌های فعال در بازار ضروری است.
2. نظارت (Supervision):
   • نظارت مالی: این نهاد بر توانگری مالی (Solvency) شرکت‌های بیمه نظارت می‌کند تا اطمینان حاصل شود که شرکت‌ها قادر به ایفای تعهدات خود در قبال بیمه‌گذاران هستند. این شامل بررسی صورت‌های مالی، نسبت‌های مالی، و میزان ذخایر فنی شرکت‌ها می‌شود.
   • نظارت بر عملکرد (Market Conduct Supervision): بیمه مرکزی بر نحوه عملکرد شرکت‌های بیمه، از جمله فروش محصولات، رسیدگی به شکایات، و پرداخت خسارت، نظارت می‌کند تا حقوق بیمه‌گذاران حفظ شود و از رقابت‌های ناسالم جلوگیری به عمل آید.
   • جمع‌آوری اطلاعات: این سازمان اطلاعات لازم را از فعالیت‌های کلیه مؤسسات بیمه فعال در ایران جمع‌آوری و تحلیل می‌کند تا وضعیت بازار را پایش و روندها را شناسایی کند.
3. حمایت از حقوق بیمه‌گذاران (Policyholder Protection):
   • یکی از اصلی‌ترین وظایف بیمه مرکزی، حمایت از منافع و حقوق بیمه‌گذاران و بیمه‌شدگان است. این حمایت از طریق وضع مقررات شفاف، نظارت بر عملکرد شرکت‌ها، و اداره صندوق‌های تضمین (مانند صندوق تأمین خسارت‌های بدنی در بیمه شخص ثالث) صورت می‌گیرد.
4. توسعه و تعمیم بیمه (Market Development):
   • بیمه مرکزی نقش مهمی در توسعه و تعمیم بیمه‌های بازرگانی در کشور دارد. این شامل تشویق به نوآوری در محصولات بیمه‌ای، افزایش ضریب نفوذ بیمه، و گسترش فرهنگ بیمه در جامعه است.
5. انجام و تنظیم امور بیمه‌های اتکایی (Reinsurance):
   • بیمه اتکایی اجباری: بیمه مرکزی مسئول انجام بیمه‌های اتکایی اجباری برای شرکت‌های بیمه داخلی است. این مکانیزمی برای توزیع ریسک‌های بزرگ بین شرکت‌ها و در نهایت بین بازار بیمه و بیمه مرکزی است.
   • بیمه اتکایی اختیاری: این نهاد می‌تواند بیمه‌های اتکایی اختیاری را از مؤسسات داخلی یا خارجی قبول کند و یا به آنها واگذار نماید. این فعالیت به مدیریت ریسک‌های بزرگ و تعادل پرتفوی بیمه‌ای کشور کمک می‌کند.
   • نظارت بر امور بیمه اتکایی: بیمه مرکزی بر کلیه امور مربوط به بیمه‌های اتکایی، چه داخلی و چه خارجی، نظارت دارد.
6. اداره صندوق تأمین خسارت‌های بدنی:
   • این صندوق به منظور جبران خسارت‌های جانی وارده به اشخاص ثالث در حوادث رانندگی که شرکت بیمه‌ای مسئول جبران آن نباشد (مانند مواردی که وسیله نقلیه بیمه نیست یا راننده متواری شده است)، توسط بیمه مرکزی اداره می‌شود.
7. ارشاد و هدایت صنعت:
   • بیمه مرکزی وظیفه ارشاد، هدایت و حمایت از مؤسسات بیمه را در جهت حفظ سلامت بازار بیمه و جلوگیری از رقابت‌های مکارانه و ناسالم بر عهده دارد.

به طور خلاصه، بیمه مرکزی به عنوان “رگولاتور” صنعت بیمه، ستون فقرات نظارتی و قانونی این صنعت است. وظایف آن از تعیین چارچوب‌های کلی و صدور مجوز تا نظارت دقیق بر عملکرد شرکت‌ها و حمایت از بیمه‌گذاران را شامل می‌شود و هدف نهایی آن، تضمین ثبات، رشد و شفافیت در بازار بیمه کشور است.