بیمه‌های اعتباری (Credit Insurance) نوعی از بیمه‌نامه هستند که ریسک عدم بازپرداخت بدهی‌ها یا اعتبارات را پوشش می‌دهند. در دنیای امروز که بخش عمده‌ای از معاملات تجاری و اقتصادی به صورت اعتباری انجام می‌شود، این بیمه‌نامه‌ها نقش حیاتی در کاهش ریسک‌های مالی برای فروشندگان، وام‌دهندگان و صادرکنندگان ایفا می‌کنند.

ماهیت و هدف بیمه‌های اعتباری

هدف اصلی بیمه اعتباری، حفاظت از طلبکار (بیمه‌گذار) در برابر ریسک عدم وصول مطالبات خود از بدهکار (اعتبارگیرنده) است. به عبارت دیگر، در صورت نکول یا ورشکستگی بدهکار، شرکت بیمه (بیمه‌گر) متعهد می‌شود که بخش یا تمام مبلغ مطالبات بیمه‌گذار را جبران کند. این امر به کسب‌وکارها اطمینان می‌دهد که می‌توانند با ریسک کمتری به مشتریان خود اعتبار دهند، فروش اعتباری خود را گسترش دهند و در نتیجه، حجم معاملات و درآمد خود را افزایش دهند.

طرفین اصلی در بیمه اعتباری:

• بیمه‌گذار: فرد یا نهادی است که اعتبار یا تسهیلات را اعطا کرده و خواهان پوشش ریسک عدم بازپرداخت آن است (مانند فروشنده کالا، بانک، مؤسسه مالی).
• بیمه‌گر: شرکت بیمه است که در ازای دریافت حق بیمه، ریسک عدم بازپرداخت اعتبار را پوشش می‌دهد.
• بدهکار/اعتبارگیرنده: فرد یا نهادی است که اعتبار یا تسهیلات را دریافت کرده و متعهد به بازپرداخت آن است.

انواع اصلی بیمه‌های اعتباری:

بیمه‌های اعتباری می‌توانند اشکال مختلفی داشته باشند که هر کدام برای پوشش ریسک‌های خاصی طراحی شده‌اند:

1. بیمه اعتبار تجاری (Trade Credit Insurance):
   • هدف: پوشش ریسک عدم پرداخت مطالبات ناشی از فروش کالا یا خدمات به صورت اعتباری (نسیه) در معاملات داخلی یا بین‌المللی.
   • کاربرد: این بیمه‌نامه برای شرکت‌هایی که محصولات خود را به صورت اقساطی به مشتریان می‌فروشند (مانند فروشندگان لوازم خانگی، خودرو) یا شرکت‌هایی که در معاملات B2B (کسب‌وکار به کسب‌وکار) به صورت اعتباری کالا یا خدمات ارائه می‌دهند، بسیار حیاتی است.
   • پوشش‌ها: عمدتاً ریسک‌های تجاری (مانند ورشکستگی خریدار، عدم توانایی پرداخت) و در برخی موارد ریسک‌های سیاسی (مانند جنگ، تحریم، عدم انتقال ارز) را پوشش می‌دهد، به خصوص در بیمه‌های اعتبار صادراتی.
2. بیمه اعتبار صادراتی (Export Credit Insurance):
   • هدف: پوشش ریسک عدم پرداخت مطالبات صادرکنندگان ایرانی از خریداران خارجی.
   • کاربرد: این بیمه به صادرکنندگان کمک می‌کند تا با اطمینان بیشتری به کشورهای دیگر صادرات انجام دهند و ریسک‌های تجاری و سیاسی مربوط به عدم بازپرداخت توسط خریدار خارجی را کاهش دهند.
   • موسسات مرتبط: در بسیاری از کشورها، نهادهای دولتی یا نیمه‌دولتی به نام “آژانس‌های اعتبار صادراتی” (ECAs) مانند “صندوق ضمانت صادرات ایران” این نوع بیمه را ارائه می‌دهند.
3. بیمه اعتبار وام/تسهیلات بانکی:
   • هدف: پوشش ریسک عدم بازپرداخت وام‌ها و تسهیلات اعطایی توسط بانک‌ها و مؤسسات مالی.
   • کاربرد: بانک‌ها می‌توانند وام‌هایی را که به اشخاص حقیقی یا حقوقی می‌دهند، بیمه کنند تا در صورت نکول وام‌گیرنده، خسارت خود را از شرکت بیمه دریافت کنند.
   • انواع خاص:
     • بیمه عمر مانده بدهکار: در این نوع، وام‌گیرنده (یا وام‌دهنده به عنوان بیمه‌گذار) بیمه می‌شود تا در صورت فوت وام‌گیرنده، شرکت بیمه بقیه بدهی او را به بانک پرداخت کند.
     • بیمه کارت اعتباری: پوشش ریسک عدم بازپرداخت بدهی‌های ناشی از استفاده از کارت‌های اعتباری.

مزایای بیمه‌های اعتباری:

• مدیریت ریسک: اصلی‌ترین مزیت، کاهش ریسک عدم وصول مطالبات و حفاظت از جریان نقدی کسب‌وکارها است.
• توسعه کسب‌وکار: به شرکت‌ها امکان می‌دهد تا با اطمینان بیشتری فروش اعتباری خود را گسترش دهند و وارد بازارهای جدید شوند.
• افزایش اعتبار: داشتن پوشش بیمه اعتباری می‌تواند به شرکت‌ها در اخذ تسهیلات بانکی نیز کمک کند، زیرا بانک‌ها مطمئن‌تر هستند که مطالبات آن‌ها پوشش داده شده است.
• افزایش رقابت‌پذیری: به ویژه برای صادرکنندگان، ارائه شرایط فروش اعتباری (با پشتوانه بیمه) می‌تواند یک مزیت رقابتی در بازارهای بین‌المللی باشد.
• بهبود اعتبارسنجی: شرکت‌های بیمه اعتباری اغلب دارای تخصص در اعتبارسنجی خریداران هستند و می‌توانند اطلاعات ارزشمندی در مورد وضعیت مالی مشتریان در اختیار بیمه‌گذار قرار دهند.

چالش‌ها و ملاحظات:

• هزینه (حق بیمه): حق بیمه اعتباری می‌تواند بسته به ریسک بدهکار، مبلغ اعتبار، و پوشش‌های اضافی، قابل توجه باشد.
• فرانشیز: معمولاً بیمه‌های اعتباری دارای فرانشیز هستند، به این معنی که بخشی از خسارت توسط بیمه‌گذار باید تحمل شود.
• پوشش‌ها و استثنائات: درک دقیق پوشش‌ها و استثنائات بیمه‌نامه بسیار مهم است. برای مثال، برخی بیمه‌ها ریسک‌های سیاسی را پوشش نمی‌دهند یا فقط تا سقف مشخصی جبران خسارت می‌کنند.
• اعتبارسنجی توسط بیمه‌گر: شرکت بیمه قبل از صدور بیمه‌نامه، اعتبارسنجی دقیقی از بدهکار انجام می‌دهد و ممکن است برای پوشش برخی بدهکاران، محدودیت قائل شود.
• بازار در حال توسعه: در برخی کشورها، به ویژه کشورهای در حال توسعه، بازار بیمه‌های اعتباری هنوز به بلوغ کافی نرسیده است.

بیمه‌های اعتباری در ایران:

در ایران نیز بیمه‌های اعتباری توسط برخی شرکت‌های بیمه و همچنین “صندوق ضمانت صادرات ایران” ارائه می‌شوند.

• بیمه ایران: اولین بار در سال ۱۳۴۸ بیمه اعتباری را در ایران صادر کرد و همچنان در این زمینه فعال است.
• صندوق ضمانت صادرات ایران: این صندوق که یک نهاد دولتی است، به طور تخصصی بیمه‌های اعتبار صادراتی و ضمانت‌های مربوط به صادرات را پوشش می‌دهد.
• سایر شرکت‌های بیمه خصوصی: برخی از شرکت‌های بیمه خصوصی نیز بیمه بدنه پیمایشی (کیلومتری) را ارائه می‌دهند که با وجود تفاوت ماهوی، می‌توان آن را نوعی بیمه مبتنی بر ریسک و رفتار (و در نتیجه کاهش اعتبار ریسک فردی) در نظر گرفت.

با این حال، بیمه‌های اعتباری در ایران با چالش‌هایی مانند:

• بالا بودن ضریب خسارت در این رشته بیمه.
• عدم وجود ابزارهای مناسب اعتبارسنجی در مقیاس ملی.
• محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها در زمینه تجارت بین‌الملل و پوشش ریسک‌های سیاسی.
• عدم آگاهی کافی فعالان اقتصادی از مزایای این بیمه‌نامه‌ها.

با وجود چالش‌ها، بیمه‌های اعتباری نقش مهمی در توسعه تجارت، به‌ویژه در بخش صادرات و تسهیلات بانکی، ایفا می‌کنند و با توجه به نیاز روزافزون به مدیریت ریسک‌های مالی، انتظار می‌رود در آینده شاهد رشد و توسعه بیشتر این نوع بیمه‌نامه‌ها در ایران باشیم.